Z Przemyśla do Egeru i Lakitelek na Węgrzech
W dniach 25-27 października 2024 r. odbył się wyjazd studyjny do Uniwersytetu Ludowego w Lakitelek na Węgrzech zrealizowany w ramach zadania publicznego „Uniwersytet Ludowy Europy Karpat" (ULEK) finansowanego przez Narodowy Instytut Wolności.
Uczestnikami wyjazdu były osoby biorące udział w projekcie tj. kadra oraz słuchacze Uniwersytetu Ludowego Europy Karpat, członkowie Przemyskiego Towarzystwa Kulturalnego oraz przedstawiciele Starostwa Powiatowego w Przemyślu na czele z Bożeną Ryczan Starostą Przemyskim (przewodniczącą Rady programowej ULEK).
Celem wyjazdu studyjnego było bliższe zapoznanie uczestników z działalnością Uniwersytetu Ludowego Lakitelek – historią powstania, zrozumienie jego sposobu funkcjonowania i utrzymania oraz ofertą edukacyjną w celu nawiązania współpracy w obszarze edukacji i kultury.
Zaplanowano również komponent turystyczny, zwiedzanie Egeru partnerskiego miasta Przemyśla, aby umożliwić uczestnikom wyjazdu zapoznanie się z lokalnymi atrakcjami, zabytkami, historią i kulturą Węgier. Program został tak ułożony aby zwiedzić miejsca i pomniki pamięci ważne dla Węgrów w kształtowaniu i pielęgnowaniu narodowych oraz chrześcijańskich wartości.
Wypada od razu na początku wyjaśnić lub przypomnieć, że coraz bardziej popularne tego typu „ludowe uczelnie dla osób dorosłych” powstają w ramach unijnego „Programu Grundtvig” opartego na idei uczenia się przez całe życie i propagowania wiedzy na temat szeroko rozumianej kultury, tradycji i języków państw Unii Europejskiej. Duchowym patronem tego programu jest dziewiętnastowieczny duński filozof, pedagog i teolog – Nicolai Grundtvig, twórca duńskiego ruchu uniwersytetów ludowych dla edukacji młodzieży chłopskiej. Dodajmy tu, że tego typu instytucje edukacyjne w Polsce, w tym i Uniwersytet Ludowy Europy Karpaty przy Przemyskim Towarzystwie Kulturalnym, finansowane są przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, w ramach Rządowego Programu Wspierania Rozwoju Uniwersytetów Ludowych na lata 2020-2030.
W piątkowe południe delegacja ULEK wyruszyła niewielkim autokarem w stronę Węgier, by po kilkugodzinnej podróży dotrzeć do Egeru. Tam, w tzw. „Dolinie Pięknej Pani”, w jednej z licznych restauracji (wykutych w wulkanicznej porowatej skale piwniczce) uczestnicy posilali się tradycyjnym węgierskim gulaszem słuchając lokalnych opowieści. Natomiast nocny spacer uliczkami Egeru był ucztą dla zmysłów. Urokliwe, wąskie uliczki z pięknie zachowaną architekturą i przyjemnym oświetleniem tworzyło niepowtarzalny klimat i sprawiało, że spacerowicze mogli poczuć atmosferę minionych epok oraz magię tego uroczego miasta.
Następnego dnia, po noclegu w hotelu, położonym tuż obok wysokiego na 40 metrów minaretu (z czasów prawie stuletniej, siedemnastowiecznej niewoli tureckiej), uczestnicy w parogodzinnym spacerze z węgierską przewodniczką mówiącą biegle po polsku, oglądali m.in. XIII-wieczny zamek przebudowany w XVI wieku na potężną twierdzę, barokowo-rokokowy budynek liceum im. biskupa Karola Eszterhazy’ego, a także ogromne świątynie rzymsko-katolickie: XIX-wieczną bazylikę archikatedralną (drugą co do wielkości na Węgrzech) i uważany za najpiękniejszy w tym kraju barokowo-rokokowy kościół o.o. franciszkanów. Dodajmy, że Eger jest siedzibą archidiecezji i stolicą województwa, choć swoim obszarem i liczbą mieszkańców przypomina nasz Przemyśl. Eger to miasto o dużym znaczeniu w historii Węgier, znane przede wszystkim z heroicznej obrony przed armią turecką w 1552 roku. Jego obrońcy, pod dowództwem Istvána Dobó, wykazali się niezwykłą odwagą i determinacją, co przyczyniło się do odparcia ataku, który trwał 39 dni. Potyczka ta stała się symbolem oporu Węgrów wobec osmańskiej inwazji. Plac Dobó, nazwany na cześć dowódcy obrony, jest centralnym miejscem w Egerze, gdzie można poczuć historię i atmosferę tego wyjątkowego miasta.
Równie wiele wrażeń, choć zupełnie innej natury, dostarczyła uczestnikom docelowa wizyta w ogromnym kompleksie budynków Uniwersytetu Ludowego w wiosce Lakitelek, w pobliżu miasta Kecskemet, w środkowej części Węgier.
Lakitelek to niewielka wioska w pobliżu miasta Kecskemet, w środkowej części Węgier, w gminie liczącej niespełna 4 i pół tysiąca mieszkańców. Tym większy kontrast stanowi posadowiony tu na 27 hektarach gruntu kompleks ponad trzydziestu budynków oraz szeregu instalacji, boisk, basenów, stawów i parkingów. Szereg budowli, takich jak np. National Panteon, National Institute, National Panteon, Carpathia Event Hall, Hotel Club Tisza, Institute and Archives of the History of the Regime Change, hala sportowa, ujeżdżalnia koni czy też piwnica węgierskich win – wręcz imponują swoją architekturą i rozmiarami. Wśród nich króluje najnowsza budowla, czyli otwarty we wrześniu 2022 roku Hungarikum Hotel z wielką salą konferencyjną w kształcie wysokiej rotundy. Dodajmy, że kuchnie hotelowych restauracji korzystają z owoców, warzyw i przetworów pochodzących z własnego eko-ogrodu i zakładu przetwórczego a serwowane dania to tradycyjna kuchnia węgierska według starych sprawdzonych przepisów aby oddać ich autentyczny smak.
W niedzielę z uczestnikami polskiej delegacji spotkał się Sándor Lezsák, dyrektor Uniwersytetu Ludowego w Lakitelek i zarazem polityk narodowo-konserwatywnej partii Fidesz, od szeregu lat sprawujący funkcję wiceprzewodniczącego Zgromadzenia Narodowego Węgier. W swojej wypowiedzi przyznał, że jakkolwiek początki ośrodka sięgają roku 1997-go, kiedy to zakupił on 4 hektary gruntu i wkrótce dzięki niewielkiej dotacji rządowej zbudował pierwsze skromne jeszcze budynki, to dynamiczny rozwój całego kompleksu Uniwersytetu Ludowego nastąpił od roku 2010, kiedy to premierem Węgier został Viktor Orban. Premierowi spodobała się przedstawiona mu wizja rozwoju ośrodka w Lakitelek i w efekcie rząd węgierski przyznał na ten cel wysoką dotację.
Na Węgrzech funkcjonuje obecnie około 150 Uniwersytetów Ludowych, jednakże tylko 40 wyróżnia się aktywnością, a zaledwie 20 z nich posiada rozbudowane zaplecze materialne i prowadzi działalność w szerokim zakresie. Kończąc swoje wystąpienie Sándor Lezsák zaproponował Uniwersytetowi Ludowemu Europy Karpat zorganizowanie w Przemyślu konkursu wśród młodzieży na temat wiedzy o Węgrzech w wybranych dziedzinach, np. historii Węgier, czy też wybitnych Węgrów w historii tego kraju. Dla 10-ciu najlepszych uczestników takiego konkursu Sándor Lezsák zaoferował kilkudniowy pobyt w ośrodku Uniwersytetu Ludowego w Lakitelek.
Po wystąpieniu Sándor Lezsák wyświetlono film o kampusie Uniwersytetu Ludowego w Lakitelek.
Następnie przedstawiciele polskiej delegacji przedstawili historię powstania i działalność w tym publicystyczną Przemyskiego Towarzystwa Kulturalnego oraz dokonane już w ramach projektu działania Uniwersytetu Ludowego Europy Karpat. Przekazano, także egzemplarze zbioru 21 wierszy w języku polskim i węgierskim "Na polskich polach, przy obozowym ognisku. 1914-1915" autorstwa Gézy Gábor Gyóni, węgierskiego poety i żołnierza, który pisał w czasie I wojny światowej w przemyskiej twierdzy. Jego wiersze, często osadzone w kontekście wojennym, otwierają okno na przeżycia i emocje żołnierzy, ich tęsknoty oraz refleksje dotyczące życia w czasie wielkiego chaosu.
Z informacji uzyskanych z Narodowego Instytutu Wolności wynika, iż w Polsce funkcjonuje około 60 Uniwersytetów Ludowych szeroko rozumianych - działających w bardzo różnych strukturach i modelach. Najbardziej znane sieci to Ogólnopolska Sieć Uniwersytetów Ludowych (ok. 20 organizacji najbardziej zbliżonych do klasycznej formy UL) oraz Towarzystwo Uniwersytetów Ludowych.
Z kolei w Internecie można znaleźć informację, iż obecnie w kraju istnieje 5 stacjonarnych uniwersytetów ludowych, położonych w różnych regionach Polski: Kaszubski Uniwersytet Ludowy w woj. pomorskim, Ekologiczny Uniwersytet Ludowy w woj. mazowieckim, Uniwersytet Ludowy w Radawnicy w woj. wielkopolskim, Nadbużański Uniwersytet Ludowy w woj. podlaskim, Uniwersytet Ludowy Rzemiosła Artystycznego w Woli Sękowej na Podkarpaciu. Uniwersytety te mają w Polsce ugruntowaną pozycję jako instytucje oświaty dorosłych na terenach wiejskich.
Co do przemyskiego ULEK, to jego celem jest popularyzacja wiedzy na temat dziedzictwa historyczno-kulturowego w regionie Karpat a założenia są zgodne z założeniami i misją Przemyskiego Towarzystwa Kulturalnego „upowszechnianie i ochrona dziedzictwa narodowego, systemu wartości konserwatywnych i chrześcijańskich, pielęgnowanie polskości oraz współpraca ze środowiskami, którym bliskie są idee umacniania fundamentów cywilizacji europejskiej opartej na wartościach chrześcijańskich, prawie rzymskim i filozofii greckiej z poszanowaniem praw człowieka, wolności i tradycyjnych cnót obywatelskich.”
O wrażenia z wizyty studyjnej w ośrodku UL Lakitelek spytałem panią Barbarę Kiełt, jedną z organizatorek wyjazdu studyjnego na Węgry. Oto fragment jej odpowiedzi:
- Było to wyjątkowe doświadczenie, które dostarczyło nam wiele miłych wrażeń, ale też cennych refleksji o tym, jak ważne są wartości, które kształtują lokalną społeczność oraz jak ważna jest edukacja oparta na wartościach ludowych i regionalnych. Muszę tu przyznać, że spodobała mi się propozycja Sándora Lezsáka odnośnie zorganizowania Konkursu wiedzy na temat Węgier i ich tradycji. Myślę, że byłby to świetny sposób na popularyzację kultury węgierskiej oraz zachęta do poznawania tego bogatego dziedzictwa. No a nagroda w postaci wyjazdu do Lakitelek dla laureatów to oczywiście doskonała motywacja dla potencjalnych uczestników takiego konkursu.
Kończąc tę relację muszę szczerze przyznać, że była to niezwykle owocna wizyta do kraju naszych węgierskich „bratanków”. Po części także i dlatego, że uczestnicy byli grupą zarówno zdyscyplinowaną, jak i z dużym poczuciem humoru.
Warto więc uczestniczyć w zajęciach Uniwersytetu Ludowego Europy Karpat, który obok wyjazdów studyjnych oferuje różne kursy i warsztaty. W roku ubiegłym, oprócz pierwszego wyjazdu studyjnego na Węgry, odbył się kurs teatralny oraz warsztaty: „Ochrona dziedzictwa kulturowego” i „Ziołolecznictwo w kuchni – kwiaty jadalne”, jak również Seminarium dotyczące innowacyjności kobiet w nauce, biznesie i samorządzie. W roku bieżącym, poza relacjonowanym drugim wyjazdem studyjnym na Węgry, kończą się aktualnie dwa kursy: fotograficzny (wystawa i publikacja najlepszych prac - na początku grudnia) i kulinarny. Wkrótce odbędą się też warsztaty zielarskie (16 listopada, godz. 12-ta), a także warsztaty dziedzictwa narodowego i ochrony zabytków, oraz spotkania i wywiady z lokalnymi artystami.
Autor: Jacek Borzęcki
Zdjęcia: Damian Pękalski
Wyjazd studyjny Uniwersytetu Ludowego Europy Karpat jest częścią zadania publicznego pt. „Uniwersytet Ludowy Europy Karpat” w ramach Rządowego Programu Wspierania Rozwoju Uniwersytetów Ludowych na lata 2020-2030 dofinansowanych ze środków Narodowy Instytut Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego Komitet do spraw Pożytku Publicznego #PWRUL
